تمدنهای کوههای آند

کلمه‌ی دقیق آنرا نمی‌دانم، که پادشاهی می‌گویند و یا حکمرانی. مناطق مختلف امریکای جنوبی در طول زمان حکمرانان متعددی به خود دیده‌اند، که باستانشناسان امروز با توجه به آثاری که از آن زمان به‌جای مانده می‌توانند نحوه‌ی زندگی آنان را تخمین بزنند.

قبلا توضیح دادم که امپراطوری اینکا که مناطق بسیار وسیعی از جنوب کلمبیا تا شمال شیلی و آرژانتین را در بر داشت، نتیجه‌ی تکامل تمدنهای پیشین بود که البته تنوع بسیاری داشتند. چند گروهی که من بیشتر با آثار آنها برخورد کردم واری Huari تیواناکوTihuanacu پوکارا Pucara و مویسکا Muisca بودند که البته به این تعداد محدود نمی‌شوند.

گروه واری (به انگلیسی Wari نوشته می‌شود) مناطق کوهستانی و ساحلی جنوب پرو را در بر می‌گرفت که امروزه آب و هوای بسیار خشک و بیابانی دارد و تصور اینکه در گذشته محل کشت و زرع بوده مشکل به نظر می‌رسد. اتفاقا پروژه‌ی باستانشناسی که در جنوب کشور پرو کار می‌کردیم روی مرز محدوده‌ی این تمدن با تمدن تیواناکو بود و کار حفر و تحقیق ما نشان می‌داد که آب و هوای منطقه در طی چند صد سال تا چه حد تغییر کرده. یک توضیح کوچک بدهم که در کار باستانشناسی، باید لایه لایه از خاک برداشته شود به طور مثال اگر روی یک زمین صد متری کار می‌کنید برداشت اولیه باید طوری باشد که در سر تا سر این زمین خاک یکرنگ باشد که نشان دهنده‌ی یک دوره‌ی تاریخی است و پس از آن حفاری ادامه پیدا می‌کند تا به رنگ دیگر برسید و تمام اشیا و نمونه‌هایی از خاک به دست آمده باید به دقت طبقه بندی و انبار شوند. کار در منطقه‌ی توراتا در جنوب پرو از این جهت برای ما آسان بود که تاریخ فوران آتشفشان در نزدیکی آن محل را می‌دانستیم و وقتی به سطح خاکستر آتشفشانی رسیدیم می‌توانستیم تاریخ اشیاء بالاتر و پایین‌تر از این لایه را تخمین بزنیم. به هر صورت، ذرات میکروسکپی از خاک بدست آمده در زیر سطح خاکستر دارای ذرات گرده از گیاهان گوناگونی بود که زمانی در این منطقه موجود بودند. واری‌ها که اغلب از اقوام کچوا بودند، از طریق کشاورزی طبقه طبقه در مناطق شیب‌دار استفاده می‌کردند که این روش پس از آنها توسط اینکاها به تکامل رسید. واری‌ها سیستمی شبیه به باج و خراج درست کرده بودند و مالیاتی که مردم عادی به قشر حاکم پرداخت می‌کردند صرف جنگ و مراسم مذهبی می‌شد و به مردم برنمی‌گشت و بعدها جزو قوانین حکومتی اینکا قرارگرفت. همچنین روشی ابداعی برای سرشماری مایملک خود داشتند که به طور گسترده توسط اینکاها استفاده می‌شد.

تیواناکوها ( در انگلیسی Tiwanaku نوشته می‌شود) گروهی بودند که از بیش از هزار سال پیش از میلاد در غرب کشور بولیوی و شمال شیلی تمدن خود را سر و شکل دادند و اغلب آیمارا بودند. همانطور که در مطلب مربوط به قوم آیمارا توضیح دادم تیواناکوها روشی در معماری به کار بردند که بعدها توسط اینکاها استفاده شد. در واقع در زمان کشورگشایی اینکا تیواناکو همچنان بر منطقه حکومت می‌کرد و مغلوب اینکا شد. این شکست باعث شد اعتقادات و زبان اینکا (کچوا) بر منطقه تحمیل شود و بسیاری از آثار تمدن تیواناکو از بین برود. از نظر کشاورزی، تیواناکو روشی در کشاورزی ابداع کرده بود که امروزه به آن سوکا کوژو suka kollus می‌گویند و نوعی حفاری کانال و آبیاری است که کاری طاقت‌فرساست ولی بازدهی زمین را به طرز قابل توجهی بالا می‌برد.

پوکارا در واقع تمدن پیش از تیواناکو و واری بود که آثار بسیار محدودی از آن دوران به جا مانده.

مویسکا تمدنی بود که در قسمتهای شمالی و کلمبیایی امروزی حکومت می‌کرد و کاملا با حکومتهای وقت مانند واری، تیواناکو و بعدها اینکا متفاوت بود. اگر در آن نوع حکومتها عده‌ای به عنوان افراد برتر بر مردم منطقه حاکم بودند، مویسکا به صورت هم‌پیمانی گروههای مختلف اداره می‌شد و یک حاکم مطلق نداشت. این گروهها در برابر دشمنان مشترکشان متحد می‌شدند و منافع اقتصادی در بینشان مشترک بود. اهمیت دوران مویسکا، به جز سیستم حکومتی‌اش، در بهره‌برداری و ساخت اشیاء مسی، طلا و جواهرآلات بود که از مصارف روزانه تا مراسم مذهبی و جنگ استفاده می‌شد و البته این نمایان بودن ثروت باعث شد تا منطقه به تاراج اسپانیایی‌ها در بیاید و تا آخرین رییس قبیله توسط اسپانیایی‌ها کشته شود. قسمت بزرگی از آثار مویسکا توسط مهاجمین غارت شد و داستان کشتی‌های اسپانیایی مملو از طلا و جواهر که در جنگ با رقبای خود در دریای کاراییب غرق شدند هنوز بر سر زبانهاست. همچنین معدن نمک و ذغالسنگ که امروزه کلمبیا از آنها بهره برداری می‌کنند باقی‌مانده از دوران مویسکاست.

اثر کوچکی باقیمانده از دوره‌ی مویسکا که همپیمانی گروههای مختلف را نشان می‌دهد. موزه‌ی طلا در بوگوتا کلمبیا

اشیا ساخته شده از طلا که در هنگام جنگ و یا شکار و مراسم مذهبی استفاده می‌شد. موزه‌ی طلا، بوگوتا کلمبیا